door Aaldert Prins – Je kan er niet omheen. Het is dit jaar 500 jaar geleden dat Maarten Luther(1483-1546) zijn 95 stellingen publiceerde. Dit wordt niet alleen in kerkelijke kringen herdacht, ook de toeristenindustrie en zelfs Playmobil is op de kar gesprongen. Maar… wie was Luther eigenlijk? Dat antwoord kan je (deels) vinden in handboeken kerkgeschiedenis of een biografie over de kerkhervormer. Maar wie hem ècht wil leren kennen, zal toch ook iets van de man zelf moeten lezen. Wie dat wilde doen stond tot voor kort voor een dubbele hindernis. In de eerste plaats is er het omvangrijke oeuvre van Luther. De wetenschappelijke uitgave (Weimarer Ausgabe) omvat duizenden pagina’s in 127 delen! Bovendien schreef Luther in het Latijn en Duits, twee talen die lang niet iedereen beheerst.
Om die hindernissen weg te nemen is kortgeleden Luther Verzameld verschenen. In het voorwoord van deze uitgave in 2 delen schrijft redacteur Herman Selderhuis dat het de bedoeling is een vrij compleet beeld te geven van de geschriften van de Duitse reformator. Dat betekent dat alle genres en alle periodes – onderverdeeld in 7 thema’s – aan bod komen. Binnen die thema’s zijn de geselecteerde werken chronologisch geordend en voorzien van een korte en deskundige inleiding. Hierin wordt de tekst niet alleen in de context geplaatst, maar wordt ook aangestipt wat de kern van het betreffende document is.
Deel 1
Het eerste thema – Begin – bevat vanzelfsprekend de 95 stellingen. Kenmerkend en actueel is Luthers aarzeling om in 1537 zijn Duitstalige geschriften gebundeld uit te geven. Hij vreest dat zijn geschriften het zicht op de Bijbel gaan blokkeren. Schoorvoetend gaat hij toch akkoord in de hoop dat zijn vrees ongegrond is en de uitgave daarentegen een wegwijzer naar de Bijbel zal zijn. Ik vermoed dat Luther op dezelfde manier gereageerd zou hebben op de massale aandacht die de Reformatie nu krijgt via tentoonstellingen, merchandising en dergelijke. Het tweede thema – Reformatie – bevat onder meer de 3 bekende geschriften uit 1520: Aan de christelijke edelen van de Duitse natie, De Babylonische gevangenschap van de kerk en De vrijheid van de christen. Het derde thema – Discussie – sluit na een kleine 700 pagina’s deel 1 af. Vanzelfsprekend komen hierin de uitspraken van Luther aan bod tegen Erasmus (over de wil), de wederdopers (de volwassendoop), maar ook de joden. Wat dit laatste betreft is gekozen voor een selectie uit Over de Joden en hun leugens met – aldus de inleiding – het in tact houden van zowel de inhoud als de toon. Gelukkig zijn de meest weerzinwekkende stukken weggelaten. Wat overblijft vertoont griezelige overeenkomsten met de nazipraktijken voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Deel 2
Als vierde thema is gekozen voor Schriftuitleg. Hierin zijn onder andere Luthers voorredes op Oude en Nieuwe Testament opgenomen. Vanzelfsprekend ontbreken ook de Psalmen niet en Luthers uitleg op de lofzang van Maria, het Magnificat. Daarnaast komen zijn inzichten over Bijbelvertalen aan bod. Luthers inzichten blijken verrassend actueel en lopen parallel met het moderne adagio ‘brontaal getrouw, doeltaal gericht.’ De volgende cluster geschriften draait rondom het thema kerk, met onder meer aandacht voor liturgie, catechese en het aanstellen en afzetten van predikanten door de lokale gemeente. Hierna wordt de focus verlegd naar het Christelijk leven. Naast de relatie van de gelovige tot de overheid, het huwelijk, gebed en geloofstwijfel, is ook het geschrift Over handel en rente opgenomen. Hierin staat Luther uitgebreid stil bij de dan opkomende wereldhandel, het aangaan van leningen en andere economische aspecten, die de lezer dwingen om te reflecteren over de huidige lokale en wereldeconomie. Zo is Luther bijvoorbeeld voorstander van door de overheid vastgestelde maximumprijzen. Hierdoor zou de koper beschermd worden tegen buitensporige prijzen en de verkoper een eerlijke prijs garanderen. Als afsluiter is gekozen voor Brieven en preken. De brieven zijn interessant, omdat hier gekozen voor de sleutelperiode 1507 -1522, de jaren waarin Luthers reformatorische ideeën geleidelijk vorm krijgen. Afgesloten wordt met een boeiende exemplarische serie preken.
Conclusie
Het team van Selderhuis is naar mijn smaak geslaagd in de opzet om de veelzijdigheid van deze markante figuur via zijn geschriften duidelijk in de verf te zetten. In een goed toegankelijke vertaling blijft Luthers beeldend taalgebruik mooi overeind. Dat de mindere kanten van de hervormer ook aan bod komen helpt de lezer om een evenwichtig beeld te krijgen van de man, die zelf ook met zijn voeten op de grond is blijven staan. Als er dan toch een minpuntje moet worden vermeld, dan is het de keuze om de Tafelreden uit de selectie te laten. Dit wordt evenwel keurig en afdoende verantwoord. Dat is een te omvangrijk geheel en verdient een aparte uitgave, die hopelijk niet al te lang op zich laat wachten. Toch hadden er voor mij wel één of twee tafelredes onder één van de zeven thema’s opgenomen mogen zijn. Maar aangezien de huidige omvang al bijna het dubbele is van de oorspronkelijke opzet, heb ik er alle begrip voor dat men dit niet gedaan heeft. Voor iedereen die zich in onderwijs of kerk bezighoudt met de Reformatie is dit een onmisbare uitgave. Ook iedereen die zich een beetje wil verdiepen in de wortels van het protestantisme zal in het Nederlands taalgebied moeilijk om deze uitgave heen kunnen. Aanbevolen!
Maarten Luther en H.J. Selderhuis (red.), Luther Verzameld (Kok, 2016, 1327 blz. in 2 vol.)
