door Raymond R. Hausoul – Het is prachtig dat er in deze geseculariseerde tijd nog oog is om oude christelijke werken voor het Nederlandstalige publiek toegankelijk te maken. Voor het eerst in 1600 jaar tijd hebben Roald Dijkstra en Vincent Hunink dat met Augustinus’ Acta contra Fortunatum manichaeum en Acta contra Felicem manichaeum gedaan. Het resultaat mag er zijn.
De heldere inleiding in hun publicatie biedt grote ondersteuning om de manicheeërs te kunnen begrijpen. Hans van Reisen, die deze historische inleiding schreef, laat er op een toegankelijke manier in zien hoe de pseudo-christelijke stroming van het manicheïsme zich verhield tot de stroming van de katholieke christenheid. Recente ontdekkingen over de manicheeërs worden daarbij in kaart gebracht. Ook toont van Reisen dat manicheeërs geen randverschijning waren in de tijd van Augustinus. Zo kende Hippo Regum, waar Augustinus werkte, meer manichese dan katholieke christenen. In de beide debatten die in dit boek vertaald zijn, staan twee vormen van christen-zijn tegenover elkaar: manichese christenen tegenover katholieke christenen.
Voorafgaand aan de vertaling van de debatten, wordt er echter nog een specifieke inleiding op de debatten gegeven. Deze blijkt van essentiële waarde te zijn. Het vraagt immers even tijd om goed in de stijl van het debat te komen. Ook laat zich het debat niet altijd gemakkelijk volgen, doordat de manicheeërs onduidelijk zijn in hun betoog, minder gestructureerd te werk gaan en vragen ontlopen. Deze specifieke inleiding op de debatten biedt daarom een waardevolle oriëntatie vooraf.
Het debat tussen Augustinus en Fortinuatus, dat op 28 en 29 augustus 392nC werd gehouden, staat in deze publicatie voorop. Het is de vertaling van het Latijnse Acta contra Fortunatum manichaeum, dat als neerschrift van dit debat geldt. De thema’s die tijdens dit debat aan bod komen zijn: wat bracht de dood in deze wereld? In hoeverre zorgt het kwaad er voor dat God bepaalde keuzes maakt, die Hij anders niet zou moeten maken? Is het mogelijk te stellen dat het kwade en het goede in deze wereld dezelfde oorsprong hebben? Zijn mensen volledig verantwoordelijk voor de zonden die ze doen? Kunnen ze er deels voor kiezen om die zonden niet te doen?
Het volgende debat is dat tussen Augustinus en Felix, dat op 7 en 12 december 404nC plaatsvond en bewaard bleef in Acta contra Felicem manichaeum. Thema’s in dit debat zijn: wat is de autoriteit van Mani? Doelt Jezus met de Trooster op Gods Geest? Zijn er meerdere aardbollen in deze schepping aanwezig? Hoe dienen we de Bijbeltekst aan het begin van Genesis 1 precies op te vatten? Is het mogelijk dat God schade leidt door het kwaad? Is een onverderfelijke God in relatie te brengen met het kwaad?
Het lezen van de debatten verloopt soepel in deze nieuwe uitgaven. De tekst is niet oubollig en de vertalers bieden informatie over de wat moeilijkere fragmenten in hun voetnoten. Een gemis is hierbij wel dat de voetnoten vrij beperkt blijven ten opzichte van de vertaling. Zo ontbreken in deze editie tekstkritische gegevens vanuit de handschriften en beknopte discussies met andere vertalingen.
Beide debatten tonen op magnifieke manier hoe felle debatten in de vierde en vijfde eeuw verliepen. We zien daarbij niet alleen Augustinus aan het werk, maar horen ook de stem van de manicheeërs. Dat is bijzonder voor wie beseft dat we lange tijd weinig weet hadden van deze groepering. Beide debatten kennen ook een ander einde. Fortunatus verdwijnt uit beeld, terwijl Felix erkent dat Augustinus gelijk heeft.
Veel onderwerpen in deze debatten krijgen vandaag nog steeds belangstelling. Deze publicatie van de debatten is daarom toe te juichen. Door de gedegen binding, het fraaie inleglint en een uitvoerig register van de aangehaalde Bijbelteksten kenmerkt dit boek zich als professionele uitvoering. Dat is vermoedelijk de reden dat de prijs aan de hoge kant is voor een boek van 165 pagina’s. Deze publicatie is zeer aanbevolen aan hen die een historisch-theologische interesse hebben in Augustinus, de manicheeërs en/of de bovengenoemde onderwerpen.
Aurelius Augustinus (vertalers: Roald Dijkstra, Vincent Hunink; inleiding: Hans van Reisen), Debatten over God en wereld, Tegen de manicheeërs Fortunatus en Felix (Damon, 2017, 168 blz.)
