door Raymond R. Hausoul –
In het jaar 1873 ontdekte Philotheos Bryennios in Istanbul een afschrift van de Didaché, een geschrift dat ergens tussen 40 en 110 n.Chr. ontstond. Het vond in de vroege kerk een brede verspreiding, doordat het erg nuttig was voor het beginnend onderwijs aan jong gelovigen. De Didaché was in de vroege kerk namelijk wat tegenwoordig de verschillende Startstudies of Ontdekkingsavonden zijn. Inhoudelijk kwamen in de Didaché daarbij drie belangrijke thema’s aan bod: (1) het onderscheid tussen de weg tot het leven en de weg tot de dood; (2) de voorbereidingen en de omgang met de waterdoop en het avondmaal; en (3) de omgang met andere gelovigen in de kerk; de gemeenteleiders, de leraren, de profeten en de apostelen.
Ondanks de grote bekendheid van het werk in de eerste eeuwen, ging het boekwerk verloren. Christenen in latere tijden wisten enkel de naam van de Didaché nog te noemen, kenden enkele citaten van de kerkvaderen daaruit, maar hadden het document niet meer in handen. Door de vondst ervan in 1873 kreeg het weer bekendheid. Mensen kregen opnieuw kans om meer inzicht te krijgen in de vraag wat de eerste christenen onderwezen aan jong gelovigen?
Al jaren was er geen goede Nederlandse vertaling meer te vinden van de Didaché en wat het internet op dat vlak in het Nederlands taalgebied aanbiedt, is te slecht vertaald. Arjan de Kok brengt nu een recente vertaling van dit oude werk in boekvorm onder de aandacht. In een dun boekje van 97 pagina’s, geeft hij een eigen vertaling van de Didaché in het Griekse manuscript dat Bryennios vond. Hij doorspekt deze vertaling met voetnoten, voegt de Griekse tekst eraan toe en voorziet het geheel met een beknopte inleiding.
Vertaalkundig blijft Arjan de Kok sterk bij de Griekse tekst en lukt het hem om deze toch goed leesbaar te maken. Er worden weinig woorden toegevoegd of zinnen gereconstrueerd. Een nadeel van zijn vertaling vindt ik wel dat hij ervoor kiest om het enkelvoud ‘je’ en meervoud ‘jullie’ beide weer te geven met ‘u’. Dat maakt het voor de lezers nagenoeg onmogelijk om te weten of de Didaché het collectief of individu aanspreekt. Zo is bijvoorbeeld onzichtbaar dat er in 4:8 eerst sprake is van het enkelvoud en vervolgens van het meervoud: ‘Keer u niet af van de behoeftige, maar deel alles met uw broeder en zeg niet: “Dit is van mij”. Als u deelgenoot bent in het onvergankelijke, hoeveel te meer in dat wat vergankelijk is.’ Je moet al het Grieks bestuderen in het boekje om dat verschil duidelijk te zien of door het ‘dit is van mij’ voor het begin van het vers in de richting worden geduwd van het enkelvoud.
Persoonlijk zou ik het verder nog hebben geapprecieerd als het boekje de vertaalkeuzes wat meer uit de verf liet komen. Dat zou het ook uniek hebben gemaakt tegenover de gratis Duitse, Engelse of Franse vertalingen van de Didaché, die op internet te raadplegen zijn. Enkele suggesties zouden zijn: (1) voeg tekstkritische tekens (bijv. rechte haken) niet alleen toe in de Griekse tekst, maar laat die ook terugkeren in de Nederlandse; (2) zet de voetnoten kort bij de vertaling en niet in een apart gedeelte, zodat deze gemakkelijker te raadplegen zijn; (3) neem alle belangrijke tekstvarianten mee uit de handschriften. Nu is er wel sprake van de belangrijke tekstvariant in 10:8-9, maar ontbreekt de even belangrijke in 16:8; (4) Geef in de vertaling ook de structuuropbouw mee. Zo is 10:6 waarschijnlijk een tekst die afwisselend wordt uitgesproken door verschillende groepen in de gemeente. In de vertaling komt dit niet naar voren. Ook ontbreken aanduidingen van een nieuwe perikoop, herkenning van inclusio’s, parallellismen en andere literaire aspecten.
Ondanks het gemis van deze elementen, ben ik persoonlijk erg dankbaar voor het werk dat Arjan de Kok gedaan heeft in de vertaling van de Didaché. Wat dat betreft zou ik het elke christen aanraden om te lezen en in de gemeente collectief te behandelen. Terug naar de Startstudies van de vroege christenen. Heerlijk!
Arjan de Kok, De Didaché, Het onderwijs van de apostelen, (Stad op een berg, Gorinchem, 2014, 97 blz.)
http://stadopeenberg.nl/uitgeverij/didache
