door Raymond R. Hausoul –
Begin 2014 verscheen het honderddrieënvijftigste boek van Willem J. Ouweneel. Een dubbelsnoer van licht is het derde en laatste deel van een trilogie over verschillende historische onderwerpen. De auteur wil er de relaties en verschillen tussen christenen en joden doorheen de geschiedenis in achterhalen en naar voren brengen. Belangrijke religieuze stromingen, denkers, rabbi’s, theologen en filosofen, passeren in dit boek de revue.
Een dubbelsnoer van licht start met het dubbelportret ‘Abraham en Melchizedek’ aan het prille begin van de heilsgeschiedenis. Elk dubbelportret geeft inzicht in de vraag hoe andere volken omgingen met de joden. Zo plaatst de auteur vervolgens Mozes naast Jetro en Jesaja naast Ezra. Hiermee is de tijd van het OT afgedekt. Daarna volgen voor wat de verdere tijd betreft, nog vierentwintig dubbelportreten, waarin telkens een volgeling van Christus naast een volgeling van het jodendom staat. Na een korte inleiding op het personage, wordt beschreven hoe beide ‘volgelingen’ uiteindelijk omgingen met elkaar. Hoe gingen christenen om met joodse niet-christenen in hun tijd? Waar lagen de spanningen? Waar lagen de raakvlakken?
Naast de zevenentwintig dubbelportretten besteedt het boek nog aandacht aan: (1) zesenveertig medaillons, waarin de auteur nog meer personages bespreekt uit het tijdvak van de dubbelportreten; en (2) vijftig excursies over uiteenlopende onderwerpen die een rol spelen in de dialoog tussen joden en christenen.
Door de grote hoeveelheid aan informatie is het een uitdaging om bij het doornemen van de dubbelportreten, medaillons en excursies het geheel te blijven overzien. Sommige personages passeren in sneltreinvaart de revue. Zelf ondervond ik meermaals dat de personages te weinig tijd leek te worden gegund om uit de verf te komen. Hun leven werd in korte alinea’s neergezet. Na het lezen van meerdere beschrijvingen had ik dezelfde indruk als bij het doorlezen van een grote hoeveelheid encyclopedische artikels. Een heldere structuur, zoals die bijvoorbeeld aan te treffen is in Het Jodendom van Hans Küng, zou hierin meer rust hebben gebracht.
Uiteindelijk vormt Een dubbelsnoer van licht in essentie een speerpunt dat gericht is tegen de vervangingstheologie (supersessionisme), dat de kerk als de vervanger van Israël ziet in Gods heilsplan. Van dat laatste wil de auteur niets weten. De kerk dient zich ernstig te bezinnen over de vreselijkheden waarmee zij de joden en de joodse leer bestreden. In zijn eigen theologische reactie op de vervangingstheologie blijft de auteur echter beknopt. Zo is niet meteen duidelijk waarop de auteur zijn mening baseert dat bijbelteksten als Rom.11:16-24 of 1Pet.2:9-10 – die dikwijls worden aangehaald door het supersessionisme – enkel principieel voor de christen gelden. Wie als christen voor waar neemt wat er in deze teksten staat, handelt onjuist, aldus Ouweneel (p.186-187). Zijn pleidooi tegen het supersessionisme kan hierbij de uiteindelijke indruk geven dat de gemeente slechts een kleine broer naast het veel betere Israël is. De vraag: ‘Hoe dachten christenen over joden doorheen de geschiedenis?’, wordt in het boek uiteindelijk met ‘negatief’ en ‘slecht’ beantwoord. Christenen verdrukten de joden en verwierpen hun geschriften. Tegelijk mogen we die houding m.i. niet los zien van de vraag: ‘Hoe dachten joden over Christus?’ Voor de mogelijk diepere samenhang tussen beide vragen is er weinig oog doorheen het boek. Het antwoord op de vraag ‘Hoe denken mensen over Christus’, bepaalt voor veel christenen in hoeverre iemand een ‘grootste Godsman’ is – een term die de auteur in de ondertitel van zijn boek voor zowel de niet-christelijke jood als de christen gebruikt. Deze persoonlijke houding tegenover Jezus van Nazareth had volgens mij in deze uiteenzetting nog meer uit de verf mogen komen. Het zou ertoe kunnen bijdragen de negatieve houding van de christen historisch beter te duiden.
Willem J. Ouweneel, Een dubbelsnoer van licht, (Aspekt, 2014, 549 blz.)
